Ο Λευθέρης [έχει κλείσει]

Το πρώτο και πιο γνωστό πατσατζίδικο της Θεσσαλονίκης. Αρχικός ιδιοκτήτης ο Λευτέρης Βαφειάδης, πρόσφυγας από την Πόλη. Από την αρχή και για πολλά χρόνια λειτούργησε με το όνομα "Βυζάντιο".

Ιστορία:

Το παρακάτω απόσπασμα είναι εξιστόρηση της κόρης του Λευτέρη Βαφειάδη, η Σταυρούλα, στο βιβλίο της Λένας Καλαϊτζή-Οφλίδη Τα πατσατζίδικα της Ανατολής στη Θεσσαλονίκη της Δύσης (εκδόσεις Παρατηρητής, 1994). Το κείμενο έχει παρθεί σχεδόν αυτούσιο από σελίδα του εργαστήρι ιστορίας Α.Π.Θ..

Ο πατέρας μου, Λευτέρης Βαφειάδης, γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κωνσταντινούπολη. Στην Πάντερμο. Εκεί είχαμε πατσατζίδικο που το δούλευε με τη μάνα μου. Μα δε θυμάμαι που ακριβώς. Οι Τούρκοι τον φωνάζανε Χανούμ Μπογιά. Με τα πρώτα γεγονότα του '16 αποφασίζει να φύγει από την Πόλη με ψεύτικο διαβατήριο, σερβικό, που του το έβγαλε ένα φίλος του Τούρκος αξιωματικός. Ο πατέρας ήταν καλός μάστορας και πολύ αγαπητός. Πήγε λοιπόν πρώτα στην Αμερική και δούλεψε σε φάρμα αλλά τον διώξανε γιατί δεν είχε "παραμονή". Στη Θεσσαλονίκη ήρθαμε πριν το '22. Ένας θείος μου, ξάδελφός του, τον παρακίνησε ν' ανοίξει πατσατζίδικο, που δεν υπήρχε μέχρι τότε στη Θεσσαλονίκη, μιας και ήτανε τόσο καλός μάστορας. Το μαγαζί βρέθηκε στην παραλία δίπλα στο κατοπινό ξενοδοχείο "Μεντιτερανέ". Περιοχή καλή γιατί ήταν λιμανίσιο πέρασμα. Χρυσές δουλειές έκανε ο πατέρας εκεί κι έμαθε σ' ένα σωρό κόσμο να τρωει τον πατσά. Στο μαγαζί μας έτρωγε φτωχός κόσμος του λιμανιού, εργάτες, οικοδόμοι, αχθοφόροι. Μέχρι κι εβραίους πελάτες είχαμε. Η Θεσσαλονίκη τότε ακόμα είχε πολλούς εβραίους. Εκείνοι μάλιστα συνηθίζανε να τρίβουνε το κουλούρι τους, ξέρεις, το σιμίτι, μέσα στην κούπα του πατσά – γιατί τότε σερβίραμε τη σούπα όχι σε πιάτα μα σε στρογγυλές κούπες – και από πάνω το περιχύνανε με το ζουμί.

Τέσσερα χρόνια μείναμε 'κει. Μετά ανοίξαμε το "Βυζάντιο" στην Εγνατία, εκεί που είναι τώρα ο "Λευτέρης". Τότε ήτανε μικρό μαγαζί, μόνο η γωνία Εγνατία με Μενελάου. Η πελατεία μας εξασφαλισμένη, γιατί η Εγνατία ήταν το εμπορικό πέρασμα της πόλης, είχε και τα πρακτορεία κοντά... Ο πατέρας ήτανε σωστός επιχειρηματίας. Είχε παραγγείλει τις κούπες του πατσά στην Τσεχοσλοβακία και στα τραπέζια υπήρχε πάντοτε άσπρο υφαντό τραπεζομάντιλο, με μπλε ρίγες. Όταν τα πλέναμε στο σπίτι και τ' απλώναμε στα σχοινιά, γέμιζε η αυλή. Ο πατέρας μου, ανήσυχος άνθρωπος καθώς ήταν, άνοιξε συνεταιρικό πατσατζίδικο στις Σέρρες και δυο χρόνια αργότερα ανοίγει κι ένα τρίτο στην Κολόμβου δίπλα στο "Αττικόν". Κάπου εκεί γνωρίστηκε με το Μανιό, που ήτανε πλανόδιος πωλητής πατσάδων. Ξέρεις, τότε δεν υπήρχαν οργανωμένοι καθαριστές, παίρνανε τα εντόσθια αυτοί οι πλανόδιοι και τα πουλούσανε στις γειτονιές. Συνεταιρίζονται λοιπόν και πιάνουνε ένα μαγαζί απέναντι από το "Βυζάντιο", στην Εγνατία, δίπλα στο παλιό ζαχαροπλαστείο "Ζενίθ"... Είχαμε και γραμμόφωνο που έπαιζε κάθε μέρα. Τα Χριστούγεννα φτιάναμε δέντρο και κερνούσαμε τους πελάτες κονιάκ. Εκεί γνωρίστηκα και με τον άντρα μου, Άγγελο Κωτόπουλο, που πρωτοέπιασε δουλειά το '32 λαντζέρης και σερβιτόρος μαζί. Τότε του έρχεται του πατέρα η ιδέα να μεγαλώσουν το πρώτο μαγαζί. Έτσι κι έβαζε κάτι στο μυαλό του, πάει, γινότανε. Ο Μανιός κράτησε το μαγαζί λίγον καιρό μόνος του και μετά ανοίγει συνεταιρικά με τον Τρούλλο πατσατζίδικο τα "Νέα Ηλύσια" στην Κολόμβου. Όταν οι ιδιοκτήτες τους έδιωξαν από 'κει, ο Μανιός ανοίγει την "Κωνσταντινούπολη" στην Εγνατία απέναντι από το "Βυζάντιο" και ο Τρούλλος άνοιξε αρχικά μαγαζί στη Διαγώνιο, στη συνέχεια μεταφέρθηκε στην Καμάρα και στο τέλος πήγε στο Ιπποδρόμιο. Τελευταίο έκλεισε αυτό. Έγινε φαστφουντάδικο...

Εν τω μεταξύ εγώ είχα παντρευτεί και ο πατέρας πιάνει το μαγαζί δίπλα στην "Κωνσταντινούπολη" να το δουλέψει με τους δύο γαμπρούς του, τον άντρα μου, που ανέλαβε το απέναντι με το όνομα "Λευτέρης" και τον άντρα της αδελφής μου, που έμεινε με τον πατέρα στο "Βυζάντιο". Τελικά, αλλάξαμε μαγαζιά, ο γαμπρός μου πήρε το απέναντι και το ονόμασε "Ηλίας", όπως είναι σήμερα, εμείς μείναμε στο παλιό, κατέβηκε η ταμπέλα "Βυζάντιο" και μπήκε το "Λευτέρης"... Η "Κωνσταντινούπολη" έκλεισε, όταν οι ιδιοκτήτες δώσανε το οικόπεδο αντιπαροχή και ο νέος κανονισμός της πολυκατοικίας δεν επέτρεπε το πατσατζίδικο.